DERİN MERKEZ'İN TETİKÇİLERİ

Cihan Dura

2005 yılı sonlarında, Amerikalı John Perkins’in bir kitabı yayımlandı: Bir Ekonomik Tetikçinin İtirafları, (Çeviren: Murat Kayı), 2.B., April Yayıncılık, Ank., 2005.  Kitap ilgi gördü ama, gereken ölçüde olmadı. Bense bu kitabı âdeta yutarcasına okudum. 

Çünkü kendisi de bir “ekonomik tetikçi” olan John Perkins’in yazdıkları başlıca görüşlerimle uyuşuyor, kimi hipotezlerim yeni kanıtlara kavuşuyordu. Kitap ikiyüzlü olan Batı’nın, daha doğrusu onun “Derin-Merkez”inin çirkin yüzünü gözler önüne seriyordu. Onun için bu kitaba büyük önem veriyor, içerdiği gerçekleri fırsat buldukça halkıma duyurmaya çalışıyorum. Önceki kesimde ekonomik tetikçinin bir tanımını vermiş, görevini ve kullandığı araçları açıklamıştım. Burada ise yine aynı kitaptan geniş ölçüde yararlanarak [ss. 16 -22, 32- 49] ekonomik tetikçinin bir portresini çiziyor, kullandığı araçları, faaliyetlerini, bunların sonuç ve etkilerini ortaya koyuyorum.

 Ama önce Derin-Merkez’in tanımını hatırlatmalıyım: “İleri derecede sanayileşmiş ve gelişmiş, dünya ekonomisine ilişkin kararlarda belirleyici olan, uluslararası kuruluşların yönetimini elinde tutan, G-7 diye bilinen ülkeler”e kısaca Merkez diyorum. Derin Merkez ise “Merkez’in içinde asıl güç kaynağı ve gerçek karar makamı olan, dünyadaki servetin çok büyük bir kısmına sahip bulunan, az sayıda Amerikalı sermayedarlar ve büyük bankerler grubudur”.

I) EKONOMİK TETİKÇİNİN PORTRESİ

A) J. Perkins “Ekonomik tetikçiler”i dünya üzerine dağılmış, ulus ötesi şirketler hesabına çalışan,  seçkin bir grup olarak niteler.  Bütün hedefleri güç ve para, diğer ülkelerin kaynaklarını ABD hesabına ele geçirmektir. Birkaç servet tutkunu insanın dünya egemenliği,  küresel imparatorluk rüyaları için çalışırlar. Modern küresel imparatorluğun kuruluşuna tuğla taşır, onun gerektirdiği koşulları yaratmak için uğraşırlar. O koşullar niçin yaratılır? Dünyanın diğer ulusları; en büyük şirketleri, hükümetleri ve bankaları yöneten Derin Merkez’e boyun eğsin diye!... Bu amaçla, öncelikle uluslararası finans kuruluşlarını kullanırlar. İmparatorluğu kurma işindeki ustalık ve kurnazlıkları J. Perkins’in deyişiyle “Romalı kumandanları, İspanyol istilacıları, 18. ve 19. yüzyılın Avrupalı sömürgeci güçlerini utandıracak düzeyde”dir. 

Ekonomik tetikçi özel olarak seçilmiş, özel olarak yetiştirilmiştir; “Barış gücü” ortamında eğitilmiştir. Sadece kendilerine açık olan bir kulübün üyesidir. O bir gönüllüdür, bir ajandır. Bu “gururlu gelenek”le ilgisini kimse, hattâ eşi bile bilmez. Yaptığı tercih kesindir, bu pis işin içinde hayat boyu kalacaktır.  Muhtemel ekonomik tetikçileri -NSA dahil- Amerikan istihbarat örgütleri belirler, ulusötesi şirketler de işe alır. Hizmetleri karşılığında yüklü paralar alırlar. Ancak asla hükümetten para almazlar; eğer kirli işleri ortaya çıkarsa, bundan ABD hükümeti sorumlu tutulmasın diye.

Ekonomik tetikçi cin gibidir. Sömürgeci atalarının öykülerini dinleyerek büyümüştür. Silah, zırh ya da özel bir giysi taşımaz. Herhangi bir üçüncü dünya ülkesinde, yerli bir okul öğretmeni ya da dükkân sahibi gibi giyinir. Washington, Londra ya da Paris’te ise bir hükümet bürokratı veya bankacı görünümünde karşınıza çıkar. Alçak gönüllüdür, saygılı ve normal davranır. Proje bölgelerine gider, yoksul köyleri ziyaret eder. Yerel gazetelerde, yaptığı göz yaşartıcı hayırseverliklerden söz ettirir. Hükümet komisyonlarının masalarını hesap çizelgeleri ve finansal tahminlerle donatır. Harvard işletme Okulu’nda makroekonominin mucizeleri üzerine ders verir. Hep kayıt altındadır, hep ortada, göz önündedir. Ancak gerektiğinde yasa dışı yollara da başvurur. Çünkü hizmet ettiği küresel sistem hile, yalan ve kandırma üzerine kurulmuştur. 

B) Ekonomik tetikçi hiç mi başarısız olmaz? Olur, ancak o zaman da devreye “çakal” adı verilen ajanlar girer. Bunlar “soylarını doğrudan doğruya o eski imparatorluklara dayandıran, çok daha sinsi bir tür”dür. Çakallar gölgededir; ortaya çıktıklarında, devlet başkanları ya devrilir ya da bir “kaza” (!) sonucu hayatlarını kaybeder. Eğer bir şanssızlık sonucu çakallar da başarısız olursa, Afganistan ve Irak’ta olduğu gibi klasik yöntemlere başvurulur. Amerikan askerleri zorbalığa, öldürmeye ve yok etmeye gönderilir. 

C) Ekonomik tetikçinin üç temel amacı vardır: 

i) Dev mühendislik ve inşaat projeleri aracılığı ile, parayı MAIN ve diğer Amerikan şirketlerine (Bechtel, Halliburton, Stone and Webster, Brown and Root ve benzerlerine) geri döndürecek büyük uluslararası kredileri haklı göstermek.

ii) Dünya liderlerini ABD’nin ticarî çıkarlarını gözeten büyük bir ağın parçası haline getirmek; bu liderleri, sadakatları garanti edilecek şekilde borç batağına saplamak.

İşte J. Perkins’in bu amaçla ilgili itirafları: Liderleri politik, ekonomik veya askerî ihtiyaçlarımız için, ne zaman istersek kullanabiliriz.  Karşılığında onlar da halklarına sanayi siteleri, elektrik santraları, “duble yollar” ve havaalanları sağlayarak politik durumlarını güçlendirirler. Bu arada biz de kendi hedefimize ulaşırız: Amerikan mühendislik ve inşaat firmaları inanılmaz ölçülerde zenginleşmiş olur.

iii) Kredileri alan ülkeleri iflas ettirmek için uğraşmak; böylece alacaklılarına sonsuza kadar borçlu kalıp alacaklı ülkenin bir desteğe ihtiyacı olduğunda kolay birer araç olmalarını sağlamak.  

II) ARAÇLARI VE FAALİYETLERİ

A) Önce bir ekonomik tetikçinin bir “ekonomist” olarak nasıl işe başladığını görelim: Bay Einar Greve bir uluslararası danışmanlık firması olan MAIN’de genel müdür yardımcısıdır. Dünya Bankası’nın, hidroelektrik santrallar ve diğer altyapı projeleri için sanayileşmesi engellenmiş bir ülkeye -örneğin Türkiye’ye- borç verip vermemesi hususunu karara bağlamak için yürütülen çalışmalardan sorumludur. E. Greve aynı zamanda Amerikan ordusunda yedek albay konumundadır. 

Birgün Einar Greve J. Perkins’i iş görüşmesi için MAIN’in Boston’daki merkezine davet eder. Görüşme sırasında MAIN’in asıl işinin mühendislik olduğunu söyler ve ekler: Şirket en büyük müşterisi olan Dünya Bankası’nın, mühendislik projelerinin fizibilitelerinde kullanılan ekonomik tahminleri hazırlamak için yetenekli bir ekonomiste ihtiyaç duymaktadır. Bundan önce istihdam ettikleri ekonomistler istenen performansı gösterememiştir. Ekvador, Endonezya, İran ve Mısır gibi ülkelerde seyahat edip yerli liderlerle görüşmelerini ve o bölgelerdeki ekonomik gelişme imkânları hakkında değerlendirme yapmalarını isteyen sözleşme koşullarını hiçbiri yerine getirememiştir. Aynı iş için teklif alan Perkins uluslararası danışmanlık şirketi MAIN’de ekonomistlik görevine Ocak 1971’de böyle başlar. Ne var ki asıl görevi bunun çok ötesindedir. Gerçeği kısa sürede öğrenecektir.

B) Ekonomik tetikçiler hedeflerine ulaşmak için belirli araçlar kullanırlar. Bu araçların başında kurban ülkelerin borçlandırılması gelir. Verilen borçları bir yardım, bir iyilik gibi gösterirler. Çünkü bunlar -elektrik santralleri, otoyollar, limanlar, havaalanları, sanayi siteleri gibi- alt yapı yatırımları için verilen borçlardır. Ancak projelerin çok önemli bir şartı vardır: Bütün yatırım projeleri, Merkez ülkelerin mühendislik ve inşaat firmaları tarafından gerçekleştirilecektir.  Bunun stratejik anlamı şudur: Verilen borç paranın çoğu Merkez ülkeyi, örneğin ABD’yi terk etmez bile. Para sadece aynı ülke içinde yer değiştirir: Washington’daki banka kasalarından Newyork, Houston ya da San Fransisco’daki mühendislik ofislerine akar. Verilen borç para alacaklı ülkeye anında geri gelirken, borçlu ülkeye düşen, anaparayı faizi ile birlikte son kuruşuna kadar geri ödemektir.  

Ekonomik tetikçinin sağladığı başarının temel ölçütlerinden biri, kurban ülkeyi olabildiği kadar borca sokmaktır. Ülke o kadar borca batırılmalıdır ki birkaç yıl içinde, geri ödemeleri yapamaz bir hale gelmelidir. Eğer bu sağlanabilmişse küresel imparatorluğa bir ülke daha eklenmiş demektir. İşte o gün, tetikçinin günüdür: Artık diyetini isteyebilir. İşte birkaç diyet örneği:

-Ülkenin Birleşmiş Milletler’de vereceği oy,

-Ülkede askerî üs kurulması,

-Petrol imtiyazları ya da stratejik bölgelere ulaşım olanağı.

-Derin Merkez’in (dolayısıyla ulus ötesi şirketlerin) planlarına destek. 

C) Ekonomik tetikçinin kullandığı başka bir araç da ekonomik kalkınma masalı çerçevesinde, kurban ülkenin gözünü, bilimsel kılıklı ekonomik modellerle boyamaktır. Bu tür bir model çerçevesinde bir ülkeye milyarlarca dolar yatırım yapmanın sebep olacağı etkiler tahmin edilir. Özellikle uzun dönemli, örneğin 20-25 yıl sonraki ekonomik büyüme tahmin edilir, farklı projelerin etkileri değerlendirilir. Mesela bir ülkeye 1 milyar dolar kredi verilmesine karar verilmişse, bu paranın elektrik santralleri yatırımında kullanılmasının faydaları ile, yeni bir demiryolu şebekesi ya da iletişim sistemi yatırımında kullanılmasının faydaları karşılaştırılır. Ya da bir ülkeye modern bir elektrik şebekesi kurulmasına karar verilmişse, ekonomik tetikçi böyle bir şebekenin açılacak krediyi haklı kılacak boyutta bir ekonomik büyümeye sebep olacağını göstermek zorundadır.

John Perkins bu nitelikte bir modeli nasıl hazırladığını kitabında şöyle anlatıyor: İlk gerçek ekonomik tetikçilik görevim Endonezya ile ilgiliydi. Cava adası için bir master enerji planı hazırlamakla görevli bir ekibin üyesiydim. MAIN’de genel müdür yardımcısı Einar öyle iyimser tahminler yapmamı istiyordu ki Cava ekonomisinde bir patlama olacağı izlenimi uyandırmalıydı. Böyle bir tahmin, Dünya Bankası, USAID ve diğer uluslararası bankaların açacağı kredileri haklı gösterecekti. İyi bir tahminci olarak sivrilmem ve daha fazla yükselmem de ekonomik modellerimin daima bu şekilde olmasını gerektiriyordu. Daha somut bir deyişle Cava ekonomisi coşmalı, bir kartal gibi süzülüp yükselmeli, grafikleri âdeta delip geçmeliydi. Bu ise zor değildi; çünkü istatistikler, tahmincinin eğilimlerini doğrulayanlar dahil, birçok farklı sonuçlar doğuracak şekilde kullanılabilirdi. 

Görülüyor ki uluslararası kredilerin usulünce tahsisinde anahtar konumunda olan, ekonomik tetikçinin yapacağı tahminlerdir. Çünkü kurulacak tesislerin büyüklükleri, dolayısıyla da verilecek kredilerin boyutları bu tahminlere bağlı bulunmaktadır. Proje tercihinde kritik faktör gayrisafi millî hasıladır. Seçilecek proje, en yüksek millî hasıla artışını sağlayacak olan projedir. Eğer elde tek proje varsa, uygulanacak projenin, millî hasılaya çok olumlu katkıları olacağını ispatlamak gerekir.  

Bütün bunlar, işin görünen yüzüdür. Görünmeyen yüzü ise bütünüyle farklıdır: Projelerin gizli ve asıl amacı başkadır. Şöyle ki birinci olarak hükümetlerin uzun süreli finansal bağımlılıkları ve bu yoldan politik sadakatları güvence altına alınmalıdır. İkinci olarak, müteahhit firmalara büyük kârlar sağlanmalıdır; krediyi alan ülkedeki bir avuç varlıklı kesim daha da zenginleşmelidir. Merkez açısından, verilen borç ne kadar fazla ise o kadar iyidir. Çevre ülkeler açısından ise, kurban ülkenin omuzlarına bindirilen borç yükü, ülke halkını onlarca yıl sağlık, eğitim ve diğer hizmetlerden yoksun bırakacaktır. Ancak bu kayıplar, kimsenin umurunda değildir. 

III) SONUÇLAR VE ETKİLER

Ekonomik tetikçinin faaliyetlerinin sonuçları ve diğer etkileri konusuna somut bir örnekle girelim.  

A) Texaco şirketi 1968’de Ekvador’un Amazon bölgesinde petrol buluyor. Bugünse bu ülkenin ihracatının neredeyse yarısını petrol oluşturuyor. Ekonomik tetikçiyle bağlantılı bir konsorsiyumun inşa ettiği 450 kilometrelik bir boru hattı sayesinde, Ekvador ABD’ye petrol ihraç eden ülkeler arasında yer almayı hedefliyor. Ancak bu arada Ekvador, bakınız, hangi zararlara uğramış bulunuyor:

-Chevron Texaco şirketi açık çukur ve nehirlere her gün milyonlarca galon petrol, ağır metal ve kanserojen madde içeren zehirli atıklar dökmüştür.

-Tertemiz, billur gibi ırmaklar birer pislik kanalına dönüşmüştür.

-Yağmur ormanlarının büyük bir bölümü tahrip olmuştur.

-Chevron Texaco şirketinin, arkasında bıraktığı 350 civarında kapatılmamış atık çukuru, hâlâ hayvanları ve insanları öldürmeye devam etmektedir.

-Makavların (bir kuş türü) ve jaguarların ırkı, neredeyse ortadan kalkmıştır.

-Üç yerel Ekvador kültürü yok olmanın eşiğine gelmiştir.

-“Petrol patlaması” olarak bilinen dönem boyunca Ekvador’da resmî yoksulluk oranı %50’den %70’e, işsizlik oranı %15’den %70’e tırmanmıştır. Devletin borcu 240 milyon dolardan 16 milyar dolara yükselmiştir. Ulusal kaynaklardan nüfusun en yoksul kesimlerine ayrılan pay ise %20’den %6’ya düşmüştür.

-Ekvador dış borç içinde yüzmektedir. Bunun bir sebebi ekonomik tetikçilerin uygulattığı yatırım projeleridir. Ekvador devlet bütçesinin çok büyük bir kısmını dış borcun geri ödenmesine ayırmaktadır. Oysa yoksulluk sınırının altında bulunan milyonlarca Ekvadorlu yardım beklemektedir. Bu borç yükünden kurtulmak için ne yapıyor Ekvador? Yağmur ormanlarını petrol şirketlerine satıyor.

Ülkedeki yağmur ormanlarından çıkarılan her 100 dolarlık ham petrole karşı, petrol şirketleri 75 dolar elde etmektedir. Geri kalan 25 doların dörtte üçü dış borç ödemelerine gidiyor. Kalanın çoğu savunma ve diğer devlet harcamalarına ayrılır. Sağlık, eğitim, yoksullara yardım programlarına ise sadece 2.5 dolar kalır! 

B) Ekvador kesinlikle bir istisna değildir. Ekonomik tetikçilerin küresel imparatorluk çatısı altına, yani Derin Merkez’in etki alanına soktuğu hemen her ülke aynı akıbete uğramıştır. Söz konusu dönem içinde Üçüncü Dünya ülkelerinin toplam borcu 2.5 trilyon dolara yükselmiştir. Bu borcun yıllık faizi 2004  itibariyle 375 milyar dolardır. Dünya nüfusunun yarıdan fazlasının günlük kazancı 2 dolardan azdır. Bir üçüncü dünya ülkesindeki özel mülkiyetin ve parasal kaynakların %70 ila %90’ı nüfusun yüzde 1’inin elindedir.

SONUÇ

Gözlemlerimin ulaştırdığı bazı bulgu ve yorumlarımı sonuç olarak sunuyorum:

-Ekonomik tetikçi Harvard gibi ünlü bir çatı altında makroekonomi dersleri verebiliyor! saf İyi niyetli genç iktisatçılarımız, aktarmacı profesörlerimiz dikkat! Batı iktisat literatürünü Türkiye’ye taşırken, farkında olmadan tetikçilerin uydurma teori ve analizlerini “ekonomi biliminde son gelişmeler” diye taşımış olabilirsiniz. Farkında olmadan yönlendirilir, bir araç olarak kullanılabilirsiniz.

-Ekonomik tetikçinin ilk hedefi Çevre ülkelerinin liderleri!... Onları, sürekli kullanılacak şekilde borç batağına sokmak… Aklıma Türkiye’nin 1983’lerden itibaren borca alıştırılması geliyor. Bu borcun, 2002’den sonra daha da katlanmış olması geliyor. O dönemlerin liderleri geliyor. 

-Batı’nın zenginlik kaynağı sadece bilim ve teknoloji değildir. Gençlerimizi, böyle diyerek gerçeklerden uzaklaştırmayalım. Batı ahlâk dışı yollardan da zenginleşiyor. Bunun payı en az birinci kadar büyük:  Çevre ülkelerin liderlerini elde ediyor, onları köleleştiriyorlar, o ülkeyi borç batağına sokuyor, iflasa sürüklüyorlar. Bilimi, uydurma ekonomik modelleri araç olarak kullanıyorlar.

 -Ekonomik tetikçinin başarısının temel ölçütlerinden biri, kurban ülkeyi olabildiği kadar borca sokmak; o kadar ki ülke, geri ödemelerini yapamaz bir hale gelsin! Türkiye borçtan iflas durumuna tarihte iki kez düşürülmüştür. Biri 1854 ve sonrasında Reşit Paşa ve Lord Canning ile birlikte, öbürü 1983 ve sonrasında T. Özal ve -kimse- çağdaş Canning ile birlikte. Bundan iki sonuç çıkıyor: Bir, ekonomik tetikçilik yeni bir meslek değil. İki, tarihte başımıza gelenlerden ders almıyoruz. Hep aynı hatâları işliyoruz. Sebep, çapsız yöneticiler… Burjuva demokrasisi böyle çapsız insanları, yönetici diye başımıza bela edip duruyor.

-Ekonomik tetikçinin uğradığı ülkelerde neler olduysa aynıları Türkiye’de de olmuş ve olmaktadır: Millî gelirin adaletsiz dağılımı devam etmektedir. Dış borçlar artmıştır. Borçların ödenmesi için fabrikalar, tesisler, liman işletme hakları, topraklar, akarsular,… satılmaktadır.

Ulusal kaynaklardan nüfusun en yoksul kesimlerine ayrılan pay %20’den %6’ya düşmüştür. Millî kaynaklardan elde edilen gelirlerin, savunma ve diğer devlet harcamaları ve borç ödemelerinden sonra, geriye kalan küçük bir kısmı sağlık, eğitim, yoksullara yardım programlarına ayrılabilmektedir.

En acısı da şudur ki, o ülkelerde olduğu gibi Türkiye’de de hükümetler değiştikçe halkımızın durumunda hiçbir önemli değişiklik olmamaktadır; hatta halkımız bu hükümetleri %34, %47 gibi yüksek oy oranlarıyla iktidara taşısa bile…

Kaynak: Cihan Dura, Derin Komplo: Türkiye’nin Yeniden İşgali, İleri Yayınları, İst., 2008, ss.158-163.